Điều gì làm cho mối quan hệ thương mại Mỹ-Việt èo uột

Harish Mehta

Phương Thảo dịch (VNTB)

Mối quan hệ chiến lược của Việt Nam với Hoa Kỳ đã tiến triển nhưng đang bị đe doạ vì nhiều điểm khác biệt về thương mại và kinh tế, nhiều điểm trong đó dự kiến sẽ được đàm phán những tuần và tháng tới trong năm 2018.

Những trở ngại này bao gồm thâm hụt thương mại trị giá 32 tỷ USD giữa Hoa Kỳ với Việt Nam và tranh chấp về xuất khẩu cá da trơn Việt Nam. Trừ khi hai vấn đề này được giải quyết kịp thời và khẩn trương, nếu không kết quả hiệp định đầu tư song phương có thể trì hoãn. Việc Mỹ công nhận “Tình trạng Kinh tế Thị trường” cho Việt Nam cũng có thể bị ngưng trệ.
Điều này khiến lãnh đạo Hà Nội cho rằng Mỹ cho rằng Việt Nam là một “nền kinh tế phi thị trường” (NME) thường dẫn đến áp thuế hải quan cao hơn đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam.
Nói tóm lại, quan hệ kinh tế Mỹ-Việt vẫn chưa được bình thường. Mỹ muốn Hà Nội giảm thâm hụt thương mại, và Hà Nội muốn nhanh chóng tiến tới một mối quan hệ thương mại bình thường

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Tổng thống Donald Trump.Ảnh: Reuter

Theo Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Hoa Kỳ, phương tiện chính để thảo luận về các vấn đề thương mại là Hội đồng Thương mại và Đầu tư, được thành lập theo Hiệp định Khung về Thương mại và Đầu tư năm 2007. Tại một cuộc họp Hội đồng vào tháng 3 năm 2017 tại Hà Nội, Hoa Kỳ kêu gọi Việt Nam giải quyết một số vấn đề gây tranh cãi.

Tháng 5 năm 2017, Bộ trưởng Bộ Thương mại và Đầu tư Trần Tuấn Anh đã gặp Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Robert Lighthizer và yêu cầu Hoa Kỳ công nhận Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế thị trường và gỡ bỏ các quy định kiểm tra nghiêm ngặt mới đối với cá da trơn Việt Nam.

Về từng vấn đề một, trước tiên, Tổng thống Donald Trump quan tâm đặc biệt đến thâm hụt thương mại song phương. Thương mại Hoa Kỳ -Việt Nam đã tăng từ 1,5 tỷ USD năm 2001 lên 52,2 tỷ USD vào năm 2016, biến Việt Nam thành quốc gia nhập khẩu lớn thứ 12 của Mỹ và là quốc gia xuất khẩu lớn thứ 27 của Hoa Kỳ.

Đối với chính quyền Trump, một sự mất cân bằng lớn là thâm hụt thương mại của Hoa Kỳ với Việt Nam đã tăng từ 592 triệu USD năm 2001 lên gần 32 tỷ USD vào năm 2016, mức thâm hụt thương mại song phương này lớn thứ 6 của Hoa Kỳ (sau Trung Quốc, Nhật, Đức, Mexico và Ireland). Tuy nhiên, Hoa Kỳ đã có thặng dư thương mại dịch vụ với Việt Nam 1 tỷ USD vào năm 2016.
Khi Tổng thống Trump tiếp Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc vào tháng 5 năm 2017, có đề cập đến thâm hụt thương mại, và chủ đề này lại xuất hiện trong cuộc đối thoại khi Chủ tịch Trần Đại Quang gặp Tổng thống Trump tại Hà Nội vào tháng 11 năm 2017.

Việt Nam phải chuẩn bị đối mặt với một nước Hoa Kỳ bảo hộ: Mặc dù chính quyền Trump đang bận rộn với việc thương lượng lại các hiệp định thương mại với Canada, Mexico và Hàn Quốc, có thể chính quyền Trung Quốc sẽ tập trung vào Việt Nam trong năm nay.

Tình trạng Kinh tế thị trường

Thứ hai, Việt Nam sẽ chịu áp lực phải nhượng bộ ở một số khu vực bởi các nhà lãnh đạo Việt Nam muốn Hoa Kỳ thay đổi tên gọi Việt Nam chính thức theo luật của Hoa Kỳ từ “Kinh tế phi thị trường” (NME) sang “Kinh tế thị trường (ME)”. Hà Nội cần đạt được tình trạng Kinh tế thị trường để Việt Nam có lợi khi đối mặt với các vụ kiện chống bán phá giá và thuế đối kháng vì nếu không tình trạng kinh tế thị trường thì mức thuế cao hơn có thể được áp dụng.

Chính phủ Việt Nam cũng mong muốn được coi là một “nền kinh tế thị trường” để bình thường hoá quan hệ với Hoa Kỳ. Việc Hoa Kỳ xếp vị thế Việt Nam như vậy là một sai lầm bởi vì một số đối tác thương mại của Việt Nam đã chỉ định Việt Nam là một nền kinh tế thị trường, chẳng hạn như Asean, Úc, Ấn Độ, Nhật Bản và New Zealand. Hoa Kỳ phải xem xét lại vị thế của Việt Nam vì trong hơn 20 năm qua, Việt Nam đã hoạt động như một nền kinh tế thị trường với doanh nghiệp tư nhân hưng thịnh và tự do trong một môi trường cạnh tranh.

Việt Nam phải là quốc gia có nền kinh tế thị trường theo luật Hoa Kỳ trong 12 năm sau khi gia nhập, tức là cho đến năm 2019, hoặc cho đến khi đáp ứng các tiêu chí của Hoa Kỳ về tên gọi “Kinh tế thị trường”, theo các điều khoản của Hiệp định gia nhập Hoa Kỳ-Việt Nam với Tổ chức Thương mại Thế giới. Theo luật của Hoa Kỳ, Kinh tế thị trường - NME được định nghĩa là “bất kỳ quốc gia nào mà cơ quan quản lý xác định không hoạt động theo nguyên tắc thị trường về chi phí hoặc cơ chế định giá, do đó việc bán hàng tại quốc gia đó không phản ánh giá trị hợp lý của hàng hóa”.

Có thể có điểm vướng mắc tương lai ở đây vì mặc dù Việt Nam đã bãi bỏ hầu hết các mức giá, Chính phủ vẫn giữ một số phương thức chính thức và phi chính thức để quản lý nền kinh tế. Tuy nhiên, Việt Nam dự kiến sẽ tăng cường nỗ lực để đạt được Tình trạng Thị trường Thị trường vào năm 2018, hoặc trước năm 2019.
Thứ ba, nếu Hoa Kỳ chọn cách trả đũa, họ có thể trì hoãn tình trạng “Kinh tế Thị trường” bởi vì những gì được cho là tranh cãi về xuất khẩu cá da trơn (cá basa hay cá tra) đông lạnh của Việt Nam sang Hoa Kỳ. Hoa Kỳ nhập khẩu hơn 390 triệu USD cá da trơn từ Việt Nam vào năm 2016, quá nhiều để tạo ra của một cuộc vận động hành lang của những người nuôi cá da trơn Hoa Kỳ, những người đang cố chặn hàng nhập khẩu bởi vì cá Việt Nam giá rẻ đang hạ thấp lợi nhuận của họ.

Quốc hội Hoa Kỳ dưới áp lực của người nuôi cá da trơn Hoa Kỳ đã thông qua luật năm 2002 cấm ghi nhãn cá basa, swai và tra là “cá da trơn” ở Mỹ. Năm 2003, Chính phủ Hoa Kỳ đã áp thuế chống phá giá đối với cá basa, swai và tra. Sự căng thẳng đối với cá da trơn bùng nổ trong năm 2008 khi Luật Nông trại của Hoa Kỳ chuyển cơ quan quản lý cá tra từ FDA (Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm) sang USDA (Bộ Nông nghiệp), vốn có sự kiểm tra nghiêm ngặt hơn các quy định của FDA.

Đáp lại, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã tuyên bố rằng những quy định mới này có thể tạo ra một rào cản thương mại phi thuế quan làm tổn hại đến cuộc sống của người nuôi cá da trơn Việt Nam. Tháng 3 năm 2016, Việt Nam tuyên bố với WTO rằng các quy định về cá da trơn Mỹ vi phạm các quy định của WTO.
Cho đến nay, Việt Nam chưa nộp hồ sơ vụ kiện WTO đối với các quy định kiểm tra cá da trơn của Hoa Kỳ, nhưng trong năm nay có thể sẽ là tạo ra một thách thức pháp lý nếu Quốc hội Hoa Kỳ và chính quyền Trump tỏ ra không kiên định.

Trì hoãn Hiệp Định

Thứ tư, giữa những khác biệt này, các cuộc đàm phán về việc ký kết Hiệp định Đầu tư Song phương Hoa Kỳ-Việt Nam đã bị đình trệ, trong khuôn khổ đàm phán bắt đầu vào tháng 6 năm 2008. Việc đàm phán lại có thể có triển vọng diễn ra trong năm nay, tuy nhiên, hai bên vẫn chưa đưa ra thông báo.
Trước khi đầu tư ra nước ngoài, Hoa Kỳ và các nhà đầu tư nước ngoài khác muốn biết liệu có hiệp định đầu tư song phương hay không vì điều đó sẽ cung cấp sự bảo vệ pháp lý quan trọng cho các công dân và công ty của một quốc gia này khi đầu tư vào một nước khác.

Việt Nam đã có một chương trình nghị sự về thương mại và kinh tế với Hoa Kỳ trong năm nay. Thách thức của Hà Nội là phải đối phó với một chính quyền Trump ngày càng trở nên bảo hộ.

Nguồn: Businesstimes
VNTB gửi BVN.