Viêm màng não ở người lớn
Viêm màng não là tình trạng nhiễm trùng của màng não có khả năng đe dọa mạng sống (màng não là một màng mô chắc bao xung quanh não và tủy sống). Nếu không được điều trị, viêm màng não có thể dẫn đến phù não và gây ra liệt vĩnh viễn, hôn mê và có thể tử vong.
Viêm màng não có rất nhiều nguyên nhân, bao gồm nhiễm trùng (nặng nề nhất), virus, nấm, phản ứng phụ của thuốc, các chất độc hại từ môi trường chẳng hạn như kim loại nặng. Viêm màng não do vi trùng và nấm cần phải được nhập viện, còn viêm màng não do virus thường được điều trị tại nhà và có tiên lượng tốt hơn nhiều.
Viêm màng não do vi trùng:
- Là dạng nguy hiểm nhất của viêm màng não, hằng năm có khỏang 3.000 – 5.000 người mắc bệnh tại Mỹ.
- Khỏang 20% - 25% bệnh nhân bị viêm màng não do vi trùng tử vong, ngay cả khi được điều trị. Nếu viêm màng não do vi trùng diễn tiến nhanh trong vòng 24 giờ hoặc sớm hơn, thì nguy cơ tử vong có thể cao hơn 50%, ngay cả khi được điều trị thích hợp.
Viêm màng não do virus
- Việc xác định chính xác có bao nhiêu người bị viêm màng não do virus rất khó khăn vì bệnh thường không có triệu chứng và dễ nhầm lẫn với cảm cúm.
- Tiên lượng của viêm màng não do virus tốt hơn viêm màng não do vi khuẩn, hầu hết bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn mà chỉ cần điều trị triệu chứng là chủ yếu. Do kháng sinh không hiệu quả đối với nhiễm trùng do virus nên nó không có lợi trong điều trị viêm màng não do virus.
Nguyên nhân
Thông thường, não được bảo vệ tránh khỏi tác động của hệ thống miễn dịch của cơ thể bằng hàng rào mà màng não dựng lên để ngăn cách giữa não và máu. Trong tình trạng bình thường thì điều này giúp ngăn không cho cơ thể huy động các phản ứng miễn dịch để tấn công lại chính nó. Nhưng ở bệnh nhân viêm màng não, nó có thể trở thành một vấn đề.
Một khi vi khuẩn hay những vi sinh vật khác tìm được đường đến não, chúng được cách ly một phần khỏi hệ thống miễn dịch và do đó, có thể phát triển. Tuy nhiên, khi cơ thể cuối cùng cũng bắt đầu tìm được cách chống lại, vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn.
Khi cơ thể phản ứng lại, các mạch máu bắt đầu cho phép huyết tương, các bạch cầu và những tác nhân chống nhiễm trùng khác vào màng não và não gây ra phù não và cuối cùng là có thể dẫn đến giảm lượng máu đến não làm các triệu chứng nhiễm trùng trở nên nặng nề hơn.
- Viêm màng não do nhiều loại vi trùng gây ra. Các vi trùng thường gặp là Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis, có thể gây thành dịch trong điều kiện sống đông đúc như ký túc xá hoặc doanh trại quân đội. Haemophilus influenzae type B (Hib) cũng có thể gây viêm màng não ở người lớn và trẻ nhỏ, nhưng ngày nay ít phổ biến hơn do trẻ em đã được chích vaccine ngừa Hib.
- Viêm màng não do vi trùng có thể xuât hiện do nhiều nguyên nhân. Thường thì đó là hậu quả của nhiễm trùng do vi trùng đã tồn tại ở vùng mũi và miệng. Những vi trùng này đi vào máu và đến cư trú ở lớp màng bao bên ngoài não (màng não).
- Viêm màng não cũng có thể là kết quả của các nhiễm trùng xảy ra gần não như tai hoặc xoang. Và đó cũng có thể là biến chứng cơ hội của phẫu thuật não, đầu hay cổ.
- Tuổi mắc bệnh trung bình là 25 và tỷ lệ bị viêm màng não ở nam và nữ ngang nhau. Người ta chưa lý giải được tại sao những người Mỹ gốc Phi thường viêm màng não nhiều hơn so với những tộc người khác.
- Những người có nguy cơ bị viêm màng não nhiều hơn những người khác là:
- Trên 60 tuổi
- Dưới 5 tuổi
- Nghiện rượu
- Bị hồng cầu hình liềm
- Bị ung thư, đặc biệt là đang hóa trị
- Bệnh nhân ghép tạng và đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch
- Có tiếp xúc với bệnh nhân bị viêm màng não trong thời gian gần đây
- Đái tháo đường
- Những người sống trong khu tập thể (doanh trại quân đội, khu sống tập thể)
- Sử dụng thuốc đường tĩnh mạch
- Những người có ống dẫn lưu do não úng thủy
Triệu chứng
Khoảng 25% bệnh nhân bị viêm màng não có triệu chứng tiến triển trong vòng 24 giờ. Số còn lại thường phát bệnh trong vòng 1 đến 7 ngày. Thỉnh thỏang, một số người sử dụng kháng sinh để điều trị những bệnh nhiễm trùng khác, các triệu chứng này có thể tiến triển chậm và ít nặng nề hơn. Những bệnh nhân viêm màng não do nấm (hầu hết những người này bị nhiễm HIV), triệu chứng có thể tiến triển trong vài tuần.
- Những triệu chứng kinh điển:
- Các triệu chứng không điển hình:
- Yếu khu trú hoặc giảm cảm giác hoặc vận động, đặc biệt ở mặt
- Đau và sưng 1 hay nhiều khớp
- Bị nổi ban trông như những vết bầm
Khi nào cần có sự can thiệp của y khoa
Vì viêm màng não có thể rất nguy hiểm, nên cần phải có sự can thiệp của y khoa nếu bạn có những triệu chứng như đã mô tả ở trên và nghĩ rằng nguyên nhân có thể là do viêm màng não. Các triệu chứng như: sốt,đau đầu, cổ cứng, và có sự thay đổi trong suy nghĩ (buồn ngủ một cách bất thường, có những hành động khác lạ, nói những từ vô nghĩa) xuất hiện cùng lúc có thể gợi ý đến viêm màng não.
Trong tất cả các trường hợp, viêm màng não là bệnh cần được chẩn đoán và điều trị sớm. Đây là một tình trạng cấp cứu và thường được đánh giá tốt nhất trong phòng cấp cứu hơn là đưa bệnh nhân đến phòng khám tư.
Nếu không có phương tiện di chuyển, bạn có thể gọi cho nơi cấp cứu gần nhất. Cần phải gọi cấp cứu nếu bạn cảm thấy khó thở. Nếu bạn bè hay người thân trong gia đình thấy bệnh nhân bị co giật, hoặc lơ mơ, khó đánh thức thì cần được đưa đến bệnh viện ngay lập tức.
Lâm sàng và cận lâm sàng
Đánh giá nhanh chóng và đưa vào phòng cấp cứu ngay khi đến bệnh viện nếu xác định được rằng bệnh nhân có khả năng bị viêm màng não.
Thông thường, bệnh nhân sẽ được đưa vào phòng cách ly để bảo vệ các nhân viên và những người khác khỏi bị lây nhiễm. Ngoài ra bệnh nhân còn cần phải mang khẩu trang để che miệng và mũi để tránh bị lây nhiễm.
- Khám: bác sĩ sẽ khám sơ bộ để xác định xem bệnh nhân có cần được hỗ trợ thở hay huyết áp không. Sau đó bác sĩ sẽ kiểm tra lại huyết áp, nhiệt độ và mạch.
- Cận lâm sàng: sau khi bác sĩ đã khám và ghi nhận các triệu chứng, những đánh giá tiếp theo phụ thuộc vào nhận định của bác sĩ về khả năng bị viêm màng não của bệnh nhân. Nếu nghi ngờ bệnh nhân bị viêm màng não do vi trùng thì bác sĩ có thể sẽ đề nghị thực hiện những bước sau:
- Có thể sử dụng kháng sinh trong giai đoạn sớm.
- Chụp CT scan đôi khi có thể dùng để chẩn đoán phân biệt giữa nhiễm trùng với abcès.
- Xét nghiệm công thức máu để xem số lượng bạch cầu và hồng cầu.
- X-Quang có thể giúp tìm dấu hiệu của viêm phổi hoặc tràn dịch màng phổi.
- Một số xét nghiệm khác dùng để tìm những ổ nhiễm trùng khác.
- Chọc dò dịch não tủy rất cần thiết trong việc chẩn đoán viêm màng não. Kết quả của dịch não tủy là yếu tổ cơ bản để giúp bác sĩ không những xác định được sự hiện diện của viêm màng não mà còn biết được loại viêm màng não nữa. Việc chẩn đoán chính xác viêm màng não có vai trò quan trọng trong hướng dẫn điều trị. Nếu bệnh nhân quá yếu không thể chọc dịch não tủy, có thể điều trị kháng sinh như bệnh nhân đã bị viêm màng não. Chọc dò dịch não tủy đuợc thực hiện khi tình trạng của bệnh nhân khá hơn.
- Dịch não tủy là dịch ở xung quanh và là phần đệm của não và tủy sống. Dịch được phân tích trong phòng thí nghiệm để xác định lượng hồng cầu, bạch cầu, protein, và glucose có trong đó. Kết quả có thể xác định được viêm màng não là do vi trùng hay virus.
- Trước khi chọc dò, bạn sẽ được tiêm một mũi lidocaine – một loại thuốc tê cục bộ tương tự với Novocaine thường hay được các nha sĩ sử dụng. Một cây kim nhỏ được đâm vào phần dưới lưng để rút dịch ra.
- Mặc dù, đôi khi chọc dò dịch não tủy có thể gây khó chịu, nhưng thường thì không quá đau. Biến chứng chính của chọc dò, đôi khi mới xảy ra, là đau đầu còn nhiễm trùng thì rất hiếm gặp.
- Chọc dò thường tạo cảm giác sợ hãi cho những bệnh nhân phải vào phòng cấp cứu do những câu chuyện truyền miệng hoặc sự e sợ bị tổn thương cột sống. Nhưng trong hầu hết các trường hợp, chọc dịch não tủy là một can thiệp đơn giản và ít đau. Hơn nữa, đây là xét nghiệm duy nhất để chẩn đoán xác định viêm màng não và do đó nó đóng vai trò chủ yếu trong việc thăm khám những bệnh nhân bị viêm màng não.
- Do chọc dò dịch não tủy cần phải mất khoảng 7 giờ để cho kết quả nên cần phải điều trị trước khi có kết quả. Trong giai đoạn sớm, bác sĩ có thể dùng kinh nghiệm lâm sàng để xác định nguyên nhân có khả năng xảy ra nhiều nhất đựa vào các triệu chứng và thăm khám lâm sàng để điều trị.
Điều trị
Tự chăm sóc tại nhà
Chẩn đoán và điều trị nhanh chóng là rất cần thiết đối với bệnh viêm màng não. Do đó, nếu bạn nghi ngờ mình hoặc người thân bị viêm màng não, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ của các cơ sở y tế ngay lập tức. Nếu bạn không thể đưa được bệnh nhân đến bệnh viện được thì hãy gọi ngay cho xe cấp cứu.
- Chăm sóc cấp cứu ban đầu:Trong khi chở bệnh nhân đến bệnh viện hay chờ xe cấp cứu, cần thực hiện những bước sau:
- Cho bệnh nhân uống thuốc hạ sốt (acetaminophen).
- Đặt bệnh nhân nằm ở nơi ánh sáng dịu (hơi tối), yên tĩnh.
- Nếu bệnh nhân ói, đặt bệnh nhân nằm nghiêng để tránh hít các chất nôn vào phổi.
- Chăm sóc tại nhà: chỉ được thực hiện khi bệnh nhân bị viêm màng não do virus nhẹ, và chỉ có thể được chẩn đoán bằng chọc dò dịch não tủy. Nếu được chẩn đoán là viêm màng não do virus, có thể dùng các thuốc giảm đau đầu và hạ sốt. Thường là acetaminophen hoặc các thuốc giảm đau mạnh hơn. Kháng sinh không có ích trong viêm màng não do virus.
- Nếu bệnh nhân với chẩn đoán viêm màng não do virus được bác sĩ cho về nhà, cần phải được tái khám sau 1 hoặc 2 ngày.
- Khi bệnh nhân viêm màng não do virus được điều trị tại nhà, cần chú ý đến những dấu hiệu báo hiệu tình trạng bệnh nhân chuyển biến nặng hơn. Nếu có những dấu hiệu sau, cần đưa bệnh nhân đến bệnh viện ngay:
Can thiệp y học
Việc quyết định xem có cần thiết phải nhập viện hay không đối với những bệnh nhân viêm màng não còn tùy thuộc vào nguyên nhân.
Nếu viêm màng não do virus, việc điều trị thường đỡ nặng nề hơn và chủ yếu làm cải thiện các triệu chứng của bệnh nhân. Viêm màng não do virus thường được điều trị tại nhà với acetaminophen và các thuốc giảm đau khác. Kháng sinh không có tác dụng trong điều trị viêm màng não do virus.
Ở trường hợp viêm màng não do vi trùng, thường bệnh nhân sẽ được nằm ở phòng chăm sóc đặc biệt để được theo dõi trong một khoảng thời gian dài hay ngắn tùy thuộc vào diễn tiến của bệnh. Chăm sóc một bệnh nhân viêm màng não do vi trùng thường bắt đầu với việc đảm bảo bệnh nhân được thở tốt và có huyết áp ổn định.
- Lập đường truyền tĩnh mạch và bắt đầu truyền dịch.
- Theo dõi monitor hoạt động của tim.
- Sử dụng kháng sinh đường tĩnh mạch
Steroid có thể được dùng để làm giảm độ nặng của bệnh
- Nếu bệnh nặng cần điều trị tích cực hơn.
- Có thể sẽ phải đặt ống nội khí quản để bệnh nhân thở dễ dàng hơn.
- Lập đường truyền tĩnh mạch lớn ở bẹn, ngực hay cổ. Cho thuốc cải thiện huyết áp và cắt cơn.
- Đặt thông tiểu để kiểm tra lượng nước thải ra của bệnh nhân.
Nếu chẩn đoán chưa chắc chắn, hoặc bệnh nhân mới được dùng kháng sinh, bệnh nhân sẽ được nhập viện để theo dõi và điều trị cho đến khi có chẩn đoán xác định. Và cần phải chọc dịch não tủy lại lần nữa sau 12 – 24 giờ để xác định lại.
Các bước tiếp theo
Phòng ngừa:
Kháng sinh có thể giúp phòng ngừa viêm màng não đối với những người:
- Gần đây có tiếp xúc gần gũi với bệnh nhân viêm màng não.
- Tiếp xúc trong một thời gian dài (sống, học cùng trường, hoặc ở tù chung) với người viêm màng não
- Tiếp xúc trực tiếp với miệng, mũi, hoặc các chất tiết của phổi (như hôn, hô hấp nhân tạo)
Ngay cả nếu đã được phòng ngừa bằng kháng sinh, người có tiếp xúc với bệnh nhân viêm màng não cũng phải đến bệnh viện nếu bị sốt, đau họng, đau đầu, phát ban, cổ cứng.
Kháng sinh phòng ngừa không phải là cần thiết trong tất cả các trường hợp viêm màng não và thường là không cần thiết trừ trường hợp bác sĩ nghi ngờ hoặc khẳng định là viêm màng não do Neisseria meningitidis.
- Người mới đến sống trong các khu tập trung như doanh trại quân đội cần được tiêm vaccine ngừa chủng vi trùng gây viêm màng não này.
Vaccine
Đã có loại vaccine dành cho viêm màng não do Neisseria meningitides
- Người mới đến sống trong các khu tập trung như doanh trại quân đội cần được tiêm vaccine ngừa chủng vi trùng gây viêm màng não do Neisseria meningitides
- CDC (Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật - Centers for Disease Control and Prevention - của Mỹ) đề nghị thực hiên tiêm ngừa tự nguyện.
- Những người đi đến những khu vực có nguy cơ cao trên thế giới cũng nên được chủng ngừa.
Những vaccine ngừa viêm phổi cũng có thể chống lại được một số type viêm màng não gây ra bởi Streptococcus pneumoniae. Mục đích chính của loại vaccine này là chủng ngừa cho những người có nguy cơ bị viêm phổi, tuy nhiên nó cũng có một số tác dụng đối với viêm màng não do Streptococcus pneumoniae. Những người được hưởng lợi ích từ vaccine ngừa viêm phổi bao gồm những người trên 65 tuổi và:
· Bị bệnh phổi mạn tính
· Mất sức
· Cắt lách.
Vaccine ngừa Haemophilus influenza type B bình thường không được tiêm cho người lớn, tuy nhiên nó được tiêm đều đặn cho trẻ em và tỏ ra có hiệu quả trong phòng ngừa viêm màng não do loại vi trùng này. Bình thường nó không được tiêm cho người lớn, tuy nhiên, nó có thể có ích đối với những người bị:
- Hồng cầu hình liềm
- Ung thư máu
- HIV/AIDS
- Cắt lách
- Ghép tủy
- Đang hóa trị ung thư
Tiên lượng:
Tiên lượng của viêm màng não phụ thuộc vào độ nặng và nguyên nhân của bệnh.
- Ở những người bị viêm màng não do vi trùng nặng hoặc bệnh khởi phát nhanh, tỷ lệ tử vong có thể trên 90%. Nếu bệnh nhân sống sót, thậm chí được điều trị đúng, vẫn có thể để lại những di chứng như điếc, co giật, liệt hay mù.
- Trong trường hợp viêm màng não do vi trùng nhẹ hơn, tỷ lệ tử vong vẫn ở mức 25%. Có thể có di chứng lâu dài. Những bệnh nhân này cần phải mất một thời gian dài để nằm viện và phục hồi.
- Những người bị viêm màng não do virus, có thể phục hồi hoàn toàn trong vòng 7 đến 10 ngày.
Post a Comment